İZZETTİN ÇALIŞLAR GÜNLÜKLERİ:

MUSTAFA KEMAL HAVZA GÜNLERİ

Büyük bir devlet adamı, zamanın dehası, geriye çok güzel bir Türk ulusu bırakan yüce kişiye saygılarımla.

Bandırma vapuru 17 Mayıs’ta şiddetli fırtına nedeni ile İnebolu’ya yanaşamaz Kemal Paşa, 18 Mayısta Sinop’tan, Samsun’daki tümen komutanlığına geldiğine dair telegraf çektirir. 19 Mayıs 1919’da sabah saat 06.00’da Samsun limanına girilmiş ve sandallar vasıtası ile karaya çıkılmış.

Halk Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a gelişini haber almış yoğun bir kalabalık Samsun’a ayak basmasını beklemektedir.

Kemal Paşa 20 Mayısta Damat Ferit Paşa’ya “İzmir’in Yunan askerleri tarafından işgali hadisesi yakından temas ettiğim millet ve orduyu tasavvur ve tasvir edilemeyecek kadar üzmüştür. Millet ve ordu, mevcudiyetine karşı yapılan bu haksız tecavüzü kabul etmeyecektir.” diye telegraf çeker.

Aynı gün Kazım Karabekir Paşaya da şu telgrafı çeker: “Umumi durumumuzun almakta olduğu vahim şekilden pek elemli ve müteessirim. Millet ve memleket borçlu olduğumuz en son vicdani vazifeyi yakından müşterek çalışma ile en iyi yerine getirmek mümkün olacağı kanaatiyle bu memuriyeti kabul ettim Bir an evvel zatıalinize kavuşmak arzusundayım.”

22 Mayıs günü Sadaret makamına gönderdiği rapor şöyledir; “…millet birlik olup hakimiyet esasını Türklük duygusunu hedef almıştır” der. 23 Mayısta Ali Fuat Paşaya geldiğini bildirmiş, 24 Mayısta ise, “bazı şikayetleri yerinede tetkik etmek ve önlem almak üzere” karargahını Havzaya taşıyacağının İstanbula iletmiştir.

Mustafa Kemal ve beraberindekiler 25 Mayıs 1919 günü sabahın erken saatlerinde, Samsun Mıntıka Palas otelinden eski bir araba ile Havza’ya hareket ederler.

Samsun’la Havza arasında Kavak kasabasına Saat 15 sularında ulaşır. Kavağa gelen Paşa halkı dinler, “Siz bir müdafaa cemiyeti kurun ve Havza’ya bana haber verin”der. Halk ve şehrin ileri gelenleri “Emrindeyiz Pşam!” diye sevgi gösterirler. Mustafa Kemal Havza’ya geleceğini kaymakama bildirir. Yaveri Muzaffer Bey tarafından Mesudiye oteli hazırlanır. Otelin o zamanki sahibi 50 yataklı otelde, kalan Pontusçu müşterilerini yalvara yakara çıkardığının anlatır. Oturduğu masada eski bir telegraf makinası ve kendi el yazısı ile kaymakamdan asayiş ve Rumlar’ın taşkınlıkları ile ilgili bilgileri istediği yazı durmaktadır.

Mustafa Kemal Paşa Havza’da “Ya İstiklal Ya Ölüm” fitilini ateşleyecektir.

Mustafa Kemal Paşa Havza’da Çanakkale kahramanı olarak iyi bilinir ve tanınır. Çünkü askerden terhis olup dönenler onun kahramanlıklarını anlata anlata bitirememişlerdir. Bu durum kendisine özellikle Havza’da büyük avantaj sağlamıştır. Halk ona inanmış ve sahip çıkmıştır. Bu durum Mustafa Kemal Paşa’yı rahatlatmış doğru yolda olduğunun en iyi göstergesidir.

Büyük bir merasimle karşılanmıştır. O gün üstünde Külot pantolon, çizme ve kalpaklı paşanın omzunda padişah yaveri kordonlar vardır ve kendisi 38 yaşındadır.

Havza’da Mustafa Kemal Paşa tam 18 gün kalır. Mesudiye otelini daha çok çalışma yeri olarak kullanır. Çok az uyur zamanının büyük bölümünü Havza halkı ile geçirir.

Geceleri telegrafhaneye gidip telegraf başına çağırdıkları ile bağlantı kurar. Yerli halkın anlattıklarına göre çoğu kez eşraftan Osmanağazadeler’in evinde barınmıştır.

Yöre olarak Samsun Havza Pontusçular’ın yoğun olarak faaliyetlerini sürdürdükleri bir bölgedir.

Mustafa Kemal Havza’ya geldiklerinin ikinci günü 7 kişilik şehir eşrafını kabul eder. Onlarla her zaman görüşeceğini, beraber olacağını, düşmanın bizi öldürmek değil diri diri gömmek istediğini, son bir gayretle kendimizi kurtarmak gerektiğini anlatır. 28 Mayısta Taşmektep denilen okul binasında toplanıp Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulmasına karar verirler. Serdengeçti teşkilatını kurarlar. O akşam belediye başkanı İbrahim Cebeci’nin evinde toplanarak, 4500 kişilik gücü, Mustafa Kemal’in emrine verirler. İlk teşkilatı Havzalılar kurar. 30 Mayıs’ta ilk mitingi havzalılar yapar. Cuma günü Yogüç Paşa Camisi’nde her taraftan gelen halk toplanır. Hocanın gelmemesi üzerine Mustafa Kemal uzun bir konuşma yapar.

Böylece Milli Mücadele’nin ilk hareketi Havza’da başlar.

Paşayı izleyen İngiliz ajanları vardır. Havza’da adım adım takip edilir ve bu oluşumdan rahatsız olurlar. Sonrasında İstanbuldan geri çağrılacak ve istifa süreci başlayacaktır.

Mustafa Kemal Paşa adeta Havza halkı ile bütünleşir Havza Çanakkale kahramanını bağrına basar o,ne derse yaparlar. Paşa Bayram Ağa ve Cebeci İbrahim Efendinin evine sık sık gider. O günleri yaşayanların anlattıklarına göre her gün mide ağrıları için bir demet maydanoz alır ve kaplıcaya gider.

Mustafa Kemal bu günlerde İngiliz ve Rus subayları ile görüşmüştür.

13 Haziranda Havza’dan sivil kıyafetle ayrılan paşa buradan Amasya’ya geçmiştir.

Mustafa Kemal 24 Eylül 1924’te Latife hanımla Havza’ya gelmiş, kaldığı oteli ziyaret etmiştir. İkinci defa geldiğinde Havza halkına şu konuşmayı yapmıştır:

“Havzalılar, sizinle en elemli ve yeisli günlerde tanıştım, aranızda günlerce kaldım. Bana mazinin hatıralarını hatırlatan şu daire içinde kıymettar mesai ve muavenetinizden pek müstefit oldum” demiştir. “Eğer Havzalılar’ın o samimi ve metin hüsnü kabulleri olmasaydı ve eğer Havza’nın nafii ve şifalı kaplıcaları ahvali sıhhiyem üzerinde müsbet bir tesir bırakmasaydı, emin olunuz ki inkılap için çalışamayacaktım. Bundan dolayıdır ki, Havza’ya ve Havzalılar’a çok borçluyum. Kalbi rabıtamı ebediyen saklayacak, sizi hiç unutmayacağım. Muhterem Havzalılar, ilk cüreti, ilk cesareti gösteren, ilk teşkilatı yapan sizlersiniz. İnkılap ve cumhuriyet tarihinde kahraman Havzalılar’ın büyük bir yeri vardır.”

Havza.. Anadolu şehri Kurtuluş Savaşımız’ın ilk temellerinin atıldığı yerdir.

Havza halkını gönlümün en güzel yerinden selamlıyorum.